Con trai yêu quý,
Má gửi con bài phát biểu tại lễ tốt nghiệp ở Đại học
Stanford năm 2005 của Steve Jobs, người mà con luôn ngưỡng mộ, người mà sự ra
đi của ông kiến cả thế giới tiếc nuối.
Con nghe trực tiếp nhé, bản dịch sau đây má sưu tầm trên
mạng. Má không hài lòng với bản dịch này, vì nó không phản ánh hết được tinh thần
của bài phát biểu nhưng nó có thể giúp
ích cho con phần nào khi nghe lần đầu tiên. Chỉ sử dụng bài dịch này một lần
nhưng hãy nghe bài phát biểu này 3 lần con nhé. Và nếu có thời gian, con sửa lại
bản dịch này để chia sẻ cùng mọi người con nhé.
“Tôi rất vinh dự có mặt trong lễ trao bằng tốt nghiệp của các bạn hôm nay tại một trong những trường đại học uy tín nhất thế giới. Tôi chưa bao giờ có bằng đại học. Phải thú nhận đây là lần tôi tiếp cận gần nhất với một buổi tốt nghiệp. Tôi muốn kể với các bạn ba câu chuyện về cuộc đời tôi. Không có gì nhiều nhặn. Chỉ là ba câu chuyện.
Câu chuyện thứ nhất là về việc kết nối các dấu chấm (kết
nối các sự kiện)
Tôi bỏ trường Reed College ngay sau 6
tháng đầu, nhưng sau đó lại đăng ký học thêm 18 tháng nữa trước khi thực sự rời
trường. Vậy, vì sao tôi bỏ học?
Mọi chuyện như đã định sẵn từ trước khi tôi sinh ra. Mẹ đẻ
tôi là một sinh viên, bà chưa kết hôn và quyết định gửi tôi làm con nuôi. Bà nghĩ
rằng tôi cần được nuôi dưỡng bởi những người đã tốt nghiệp đại học nên sắp đặt
để trao tôi cho một vợ chồng luật sư ngay trong ngày sinh. Tuy nhiên, mọi chuyện
thay đổi vào phút chót bởi họ muốn nhận một bé gái thay vì tôi.
Vì thế, cha mẹ nuôi của tôi, khi đó đang nằm trong danh
sách xếp hàng, đã nhận được một cú điện thoại vào nửa đêm rằng: “Chúng tôi có một
đứa con trai không mong đợi, ông bà có muốn chăm sóc nó không?” và họ trả lời:
“Tất nhiên rồi”. Mẹ đẻ tôi sau đó phát hiện ra mẹ nuôi tôi chưa bao giờ tốt
nghiệp đại học còn cha tôi thì chưa tốt nghiệp phổ thông trung học. Bà từ chối
ký vào giấy tờ trao nhận và chỉ đồng ý vài tháng sau đó khi bố mẹ tôi hứa rằng
ngày nào đó tôi sẽ vào đại học.
Sau đó 17 năm, tôi thực sự đã vào đại học. Nhưng tôi ngây
thơ chọn ngôi trường đắt đỏ gần như Đại học Stanford vậy. Toàn bộ số tiền tiết
kiệm của bố mẹ tôi phải dồn vào trả học phí cho tôi. Sau 6 tháng, tôi thấy việc
đó không hề hiệu quả. Tôi không có ý niệm về những gì tôi muốn làm trong cuộc đời
mình và cũng không hiểu trường đại học sẽ giúp tôi nhận ra điều đó như thế nào.
Tại đó, tôi tiêu hết tiền mà cha mẹ tiết kiệm cả đời. Vì vậy tôi ra đi với niềm
tin rằng mọi việc rồi sẽ ổn cả. Đó là khoảnh khắc đáng sợ, nhưng khi nhìn lại,
đấy lại là một trong những quyết định sáng suốt nhất của tôi. Tôi bắt đầu bỏ những
môn học bắt buộc mà tôi không thấy hứng thú và đăng ký học môn tôi quan tâm.
Tôi không có suất trong ký túc, nên tôi ngủ trên sàn nhà
của bạn bè. Tôi đem đổi vỏ chai nước ngọt lấy 5 cent để mua đồ ăn và đi bộ vài
km vào tối chủ nhật để có một bữa ăn ngon mỗi tuần tại trại Hare Krishna. Những
gì tôi muốn nói là sau này tôi nhận ra việc cố gắng theo đuổi niềm đam mê và thỏa
mãn sự tò mò của mình là vô giá.
Tôi sẽ kể cho các bạn một ví dụ: Đại học Reed khi đó có lẽ
là trường tốt nhất dạy về nghệ thuật viết chữ đẹp ở Mỹ. Khắp khuôn viên là các
tấm áp-phích, tranh vẽ với những dòng chữ viết tay tuyệt đep. Vì tôi đã bỏ học,
tôi quyết định chỉ đăng ký vào lớp dạy viết chữ để tìm hiểu họ làm điều đó thế
nào. Tôi học cách biến hóa với nét bút, về khoảng cách giữa các chữ, về nét
nghiêng, nét đậm. Đây là môn học nghệ thuật và mang tính lịch sử mà khoa học
không thể nắm bắt được và tôi thấy nó thật kỳ diệu.
Những thứ này khi đó dường như chẳng có chút ứng dụng thực
tế nào trong cuộc đời tôi. Nhưng 10 năm sau, khi chúng tôi thiết kế máy
Macintosh, mọi thứ như trở lại trong tôi. Và chúng tôi đưa nó vào trong Mac. Nó
là máy tính đầu tiên có các font chữ đẹp. Nếu tôi không bỏ học chỉ để theo một
khóa duy nhất đó, máy Mac sẽ không bao giờ được trang bị nhiều kiểu chữ hoặc có
được sự cân xứng về khoảng cách các chữ như vậy (sau này Windows đã sao chép lại).
Nếu tôi không bỏ học, tôi có lẽ sẽ không bao giờ tham gia lớp nghệ thuật viết
chữ và máy tính có lẽ không có được hệ thống chữ phong phú như hiện nay.
Tất nhiên, chúng ta không thể kết nối các dấu ấn tương
lai, bạn chỉ có thể kết nối chúng khi nhìn lại quá khứ. Vậy hãy tin rằng các dấu
chấm, các sự kiện trong cuộc đời bạn về mặt này hay mặt khác sẽ ảnh hưởng đến
tương lai của bạn. Bạn phải có niềm tin vào một thứ gì đó – sự can đảm, số phận,
cuộc đời, định mệnh hay bất cứ điều gì – cách nghĩ đó đã tạo nên những sự khác
biệt trong cuộc đời tôi.
Câu chuyện thứ hai là về tình yêu và sự mất mát
Tôi may mắn khi đã nhận ra những gì tôi yêu quý ngay từ
khi còn trẻ. Woz (Steve Wozniak) cùng tôi sáng lập Apple tại garage của bố mẹ
khi tôi mới 20 tuổi. Chúng tôi làm việc miệt mài trong 10 năm và phát triển từ
một cái nhà xe thành một công ty trị giá 2 tỷ USD với 4.000 nhân viên. Chúng
tôi cho ra đời thành quả sáng tạo – Macintosh – khi tôi mới bước sang tuổi 30.
Sau đó, tôi bị sa thải. Sao bạn lại có thể bị sa thải tại
ngay công ty mà bạn lập ra? Apple đã thuê một người mà tôi nghĩ là đủ tài năng
để điều hành công ty với mình và năm đầu tiên, mọi thứ đã diễn ra tốt đẹp.
Nhưng sau đó, tầm nhìn về tương lai của chúng tôi khác nhau và không thể hợp nhất.
Khi đó, ban lãnh đạo đứng về phía ông ấy. Ở tuổi 30, tôi phải ra đi. Những gì
tôi theo đuổi cả đời đã biến mất, nó đã bị phá hủy.
Tôi không biết phải làm gì trong những tháng tiếp theo.
Tôi cảm thấy như mình đã đánh rơi mất cây gậy trong cuộc chơi khi người ta vừa
trao nó cho tôi. Tôi đã gặp David Packard và Bob Noyce, cố gắng xin lỗi vì đã
làm mọi chuyện trở nên tồi tệ. Tôi còn nghĩ đến chuyện bỏ cuộc. Nhưng mọi thứ bắt
đầu kéo tôi trở lại. Tôi vẫn yêu những gì tôi làm. Bước ngoặt tại Apple không
thay đổi con người tôi. Tôi bị từ chối, nhưng tôi vẫn yêu. Vì thế tôi quyết định
làm lại từ đầu.
Khi đó tôi đã không nhận ra, nhưng hóa ra bị sa thải khỏi
Apple lại là điều tốt nhất dành cho tôi. Sức ép duy trì sự thành công được thay
thế bằng tinh thần nhẹ nhàng của người mới bắt đầu lại, không chắc về những gì
sẽ diễn ra. Nó giải phóng tôi để bước vào giai đoạn sáng tạo nhất cuộc đời.
Trong năm năm tiếp theo, tôi thành lập NeXT và một công
ty khác mang tên Pixar và phải lòng một người phụ nữ tuyệt vời, người trở thành
vợ tôi sau này. Pixar tạo ra bộ phim từ đồ họa máy tính đầu tiên trên thế giới
– Toy Story và hiện là xưởng phim hoạt hình thành công nhất thế giới.
Apple mua lại NeXT, tôi trở lại Apple và công nghệ tôi phát triển ở NeXT là trọng
tâm trong cuộc phục hưng Apple. Tôi và vợ Laurene cũng có một cuộc sống gia
đình tuyệt vời.
Tôi khá chắc chắn rằng những điều trên sẽ không xảy ra nếu
tôi không bị Apple sa thải. Nó như một liều thuốc đắng và kinh khủng, nhưng bệnh
nhân cần nó. Đôi khi cuộc đời đánh vào đầu bạn bằng một viên gạch. Đừng mất niềm
tin. Tôi hiểu thứ duy nhất khiến tôi vững vàng chính là niềm đam mê. Bạn phải
tìm ra bạn yêu cái gì. Nó đúng cho công việc và cho cả những người thân yêu của
bạn. Công việc chiếm phần lớn cuộc đời và cách duy nhất để thực sự hài lòng là
làm những gì bạn tin nó sẽ trở nên tuyệt vời. Và cách duy nhất có công việc tuyệt
vời là yêu những gì bạn làm. Nếu chưa tìm ra, hãy tiếp tục tìm kiếm. Đừng dừng
lại. Như mọi mối quan hệ trong cuộc đời, nó sẽ trở nên ngày càng tốt đẹp hơn
qua từng năm.
Câu chuyện thứ ba của tôi là về cái chết.
Khi tôi 17 tuổi, tôi đọc ở đâu đó rằng: “Nếu bạn sống mỗi
ngày như thể đó là ngày cuối cùng, một ngày nào đó bạn sẽ đúng”. Điều đó gây ấn
tượng với tôi và 33 năm qua, tôi nhìn vào gương mỗi sáng và hỏi: “Nếu hôm nay
là ngày cuối của cuộc đời mình, mình có muốn làm những gì định làm hôm nay
không?”. Nếu câu trả lời là “Không” kéo dài trong nhiều ngày, đó là lúc tôi biết
tôi cần thay đổi.
Luôn nghĩ rằng mình sẽ sớm chết là công cụ quan trọng nhất
giúp tôi tạo ra những quyết định lớn trong đời. Vì gần như mọi thứ, từ hy vọng,
niềm tự hào, nỗi sợ hãi, tủi hộ hay thất bại, sẽ biến mất khi bạn phải đối mặt
với cái chết, chỉ còn lại điều thực sự quan trọng với bạn. Nghĩ rằng mình sắp
chết là cách tốt nhất tôi tránh rơi vào bẫy rằng tôi sẽ mất cái gì đó. Khi ta
không còn gì nữa, chẳng có lý do gì bạn không nghe theo lời mách bảo của trái
tim.
Một năm trước, tôi biết mình bị ung thư. Tôi được chụp cắt
lớp lúc 7h30 và nhìn thấy rõ khối u trong tuyến tụy. Tôi còn chẳng biết tuyến tụy
là cái gì. Bác sĩ bảo tôi bệnh này không chữa được và tôi chỉ có thể sống thêm
3 đến 6 tháng nữa. Ông ấy khuyên tôi về nhà và sắp xếp lại công việc, cố gắng
nói chuyện với bọn trẻ những điều mà tôi định nói trong 10 năm tới, nhưng giờ
phải nói trong vài tháng. Nói cách khác, hãy nói lời tạm biệt.
Tối hôm đó, tôi được kiểm tra sinh thiết. Họ đút một ống
qua cổ họng tôi xuống dạ dày và ruột rồi đặt một cái kim vào tuyến tụy để lấy mẫu
tế bào khối u. Tôi giữ thái độ bình thản, và vợ tôi, cũng có mặt lúc đó, kể với
tôi rằng khi các bác sỹ xem các tế bào dưới kính hiển vi, họ đã reo lên khi phát
hiện ra đây là một trường hợp ung thư tuyến tụy hiếm hoi có thể chữa được bằng
cách phẫu thuật. Tôi đã được phẫu thuật và bây giờ tôi đã khỏe lại.
Đó là lần gần nhất tôi đối mặt với cái chết. Tôi hy vọng
lần tiếp theo sẽ là vài chục thập kỷ nữa. Không ai muốn chết. Ngay cả người muốn
lên thiên đường cũng không muốn chết để tới đó. Nhưng cái chết là đích đến mà
chúng ta đều phải tới. Không ai thoát được nó. Cái chết như là phát minh hay nhất
của sự sống. Nó là tác nhân thay đổi cuộc sống. Nó loại bỏ sự cũ kỹ (người già)
để mở đường cho cái mới (lớp trẻ). Các bạn chính là thế hệ trẻ, nhưng ngày nào
đó sẽ già đi và rời bỏ cuộc sống. Xin lỗi vì đã nói thẳng nhưng điều đó là sự
thật.
Thời gian của bạn không nhiều, đừng lãng
phí bằng cách sống cuộc đời của người khác. Đừng nghe những lời giáo điều, vì
đó là suy nghĩ của người khác. Đừng để những quan điểm ồn ào lấn át tiếng nói
bên trong bạn. Chúng biết bạn muốn gì. Mọi thứ khác chỉ là thứ yếu.
Khi tôi còn trẻ, có một cuốn sách thú vị là The
Whole Earth Catalog (Cẩm nang thế giới). Nó giống như một cuốn kinh thánh,
kim chỉ nam của thế hệ tôi. Tác giả Steward Brand tạo ra nó vào thập niên 60,
trước thời máy tính cá nhân. Nội dung sách được soạn bằng máy đánh chữ, bằng
kéo và bằng máy ảnh polaroid. Nó như Google trên giấy vậy. Ở bìa sau của cuốn
sách có in ảnh một con đường trong ánh bình minh, bên dưới là dòng chữ: “Sống
khát khao. Sống dại khờ“. Tôi luôn chúc điều đó cho chính mình. Hôm nay, các bạn
tốt nghiệp và sắp bước vào cuộc đời mới, tôi cầu chúc điều đó cho các bạn.
Hãy luôn khao khát. Hãy luôn dại khờ.
Clip bài phát biểu của SJ tại lễ tốt nghiệp Đại học Standford 2005